یکی از مسایل مهم در حوزه عرفان پژوهی در دو قرن اخیر، مساله ماهیت مکاشفه عرفانی است که به صورت پراکنده در آثار حکما و عرفانی مسلمان به آن پرداخته شده است. ملاصدرا نیز با رویکردی پیشینی و مبتنی بر آرای خود در نفس شناسی و جهان شناسی و با تاکید بر اصولی چون صیرورت اشتدادی نفس و اتحاد آن با مدرکات خود، تجارب عرفانی را واقعیتی معرفت زا می داند که در اثر تزکیه باطنی برای آدمیان حاصل می شود. در بیانات ملاصدرا می توان به همان اوصافی دست یافت که برخی ذات گرایان معاصر با رهیافت پسینی خود درباره مکاشفه عرفانی بدان رسیده اند.اغلب یا همه مکاشفات شخصی ملاصدرا از سنخ مکاشفه معنوی و مشتمل بر آگاهی از حقایق کلی هستی است؛ چنانکه او اصول حکمت متعالیه مانند اصالت و وحدت شخصی وجود را محصول الهام غیبی می داند. با این همه، در آثار وی شواهدی هست که مبین ویژگی های مشترک تجارب و مکاشفات عرفانی می باشند و از این رو می توان وی را در زمره ذات گرایان محسوب کرد.

نفس انسانی، در طی قوس صعود، بر مبنای حرکت جوهری و اشتدادی خود، به مرتبه ای دست می یابد که آماده دریافت انواع خطورات می گردد. «خاطر» بر دو نوع است. دسته ای الهی است که از جانب خداوند بر قلب آدمی وارد می گردد که «الهام» نامند و دسته ای نیز از جانب شیطان بر قلب انسان فرود می آید که «القاء» نامند. گاهی الهامات قدسی با واسطه صورت می پذیرد و گاهی نیز بدون واسطه. در الهامات قدسی با واسطه، نیازمند وسائطی هستیم که الهامات را از جانب حق تعالی بر قلب آدمی وارد سازد. یکی از وسائط الهام، «ملائکه» هستند. نقطه مقابل الهام، القاء می باشد که از جانب شیطان صورت می پذیرد. کشمکش میان سپاه فرشته و جنود شیطان، در نفس آدمی، همیشگی است. زمانی که نفس به ذکر خداوند مشغول باشد، شیطان از او دور گشته و الهام فرشته صورت می پذیرد. این در حالی است که شاهد همکاری همه جانبه قوای نفس، تحت سیطره «قوه قدسیه» باشیم. در مقابل، هنگامی که نفس به واسطه شهوانیات، از یاد خداوند غافل گردد، شیطان به واسطه تسخیر «قوه وهمیه»، مجال القاء از راه های گوناگون را می یابد. کشمکش شیطان و فرشته در نفس آدمی تا جایی ادامه می یابد که یکی از این دو، فاتح کارزار نفس گردند که در اکثر آدمیان، به جهت غلبه شهوت، فاتح اصلی، شیطان و جنود او می باشد.

مقاله پیش رو تحقیق و بررسی روش تفسیر عرفانی ابن عربی یکی از اقطاب عرفان اسلامی است.در این تحقیق پس از بیان کوتاه شخصیت و آثار تفسیری، به روش تفسیری او که بر اساس کشف و شهود عرفانی الهام ربانی است، با امعان نظر در آثار تفسیری وی توجه شده است. ابن عربی اگر چه معتقد است: کشف و شهود می تواند الهامات ربانی باشد و هم القائات شیطانی و تلبیس ابلیس، به ناچار نیازمند به میزان صدق از عقل، کتاب و سنت است، در عین حال در میدان عمل نتوانست، پایبندی عملی به اصول ذکرشده را حفظ کند. سوالات محوری مقاله، عبارتند از : - روش تفسیری عرفانی ابن عربی بر چه اساسی استوار است؟ - آیا کشف و شهود عرفانی به تنهایی روش کاملی برای تفسیر قرآن خواهد بود؟ - آیا کشف و شهود عرفانی نیاز به میزان صدق دارد؟ - راه تشخیص الهامات ربانی، از القائات شیطانی چیست؟ - میزان پایبندی عملی ابن عربی به میزان صدق چه اندازه است؟ آنچه تحقیق و بررسی روش تفسیری او را مشکل می کند، دس و تحریفی است که به نظر اهل فن در آثار او انجام گرفته است. به هر حال آثار موجود، در برخی از نظر عقل، کتاب و سنت دفاع منطقی ندارند، به نحوی که حتی طرفداران او را ناچار می کند که بحث دس و تحریف در آثار وی را پیش بکشند که به نمونه های آنها اشاره شده است. در پایان نتایج بحث خاتمه بخش این تحقیق خواهد بود.

آفرینش انسان به گونه ای است که بر مبنای حرکت جوهری و اشتدادی خود، به مرتبه ای دست می یابد که مستعد دریافت الهامات الهی یا القایات شیطانی و انواع خطورات گردد. «خواطر» بر دو نوع بوده که دسته ای الهی است و از جانب خداوند بر قلب آدمی واردمی گردد و آن را «الهام» نامند و دسته ای نیز از جانب شیطان بر قلب انسان فرود می آید که «القاء» نامند. گاهی الهامات الهی باواسطه و گاهی نیز بدون واسطه صورت می پذیرد. یکی از واسطه های الهام «ملایکه» هستند. نقطه مقابل الهام، القاء می باشد که از جانب شیطان صورت می پذیرد. تذکره الاولیاء، کتابی عرفانی در شرح احوال بزرگان اولیاء، نوشته شیخ فریدالدین محمد عطار نیشابوری است. روش تحقیق این پژوهش، تحلیلی-توصیفی می باشد. چون موضوع این مقاله برای اولین بار ارایه می شود از این لحاظ حایز اهمیت است. درکتاب تذکره الاولیاء الهامات بیشتر از القایات بوده و اکثرا از طریق شنیداری صورت گرفته است. نویسندگان در این مقاله درصدد آن هستند که نمونه هایی از الهامات و القایات را از کتاب تذکره الاولیاء مورد بحث و بررسی قراردهند.

عشق انسانی که در آموزه های صوفیه و نیز منتقدان آنها غالبا با تعبیر «عشق مجازی» ظاهر می شود، یکی از مواضع غامض و دشوار در عرفان اسلامی است. اهمیت روزبهان در این عرصه، از آنجاست که وی نه تنها از به کاربردن اصطلاح رایج «عشق مجازی» تعمدا امتناع و به جای آن از تعبیر «عشق انسانی» استفاده می کند، بلکه تجربه عشق انسانی را برای تحقق عشق ربانی اجتناب ناپذیر می داند. آموزه روزبهان، بالطبع این پرسش را پیش می کشد که حیثیت معرفت شناختی عشق انسانی چیست که بدون تجربه آن، عشق ربانی رخ نمی نماید. در این پژوهش، به منظور یافتن پاسخ، نخست نشان داده می شود که تحسین عشق انسانی در اندیشه عرفا در قالب پارادایم های گوناگون رخ داده است؛ سپس جایگاه عشق انسانی در منظومه عرفانی روزبهان مورد کاوش قرار گرفته و با شرح واژه کلیدی «تجلی» و تبیین فرایند «تاویل»، نوآوری های روزبهان در این باب طرح و تحلیل گشته و وجوه تمایز اندیشه وی با عارفان دیگری که عشق مجازی را مقبول می داشته اند، تقریر شده است.

سید قطب الدین محمد حسینی نیریزی از حکما و عرفای نامدار و برجسته دوره صفوی است که در سال یکهزار و صد هجری قمری، در شهرستان نی ریز از توابع استان فارس دیده به جهان گشود. وی نخست در مسقط الراس خویش به تحصیل پرداخت سپس به شیراز رفت و از اساتید بزرگ و برجسته ای همچون مولی شاه محمد دارابی کسب فیض نمود، و در زمینه های مختلف دینی و خصوصا عرفان اسلامی، آثار ارزشمندی از خویش به جای گذاشت، که خداوند عزوجل به حقیر توفیق عنایت فرمود تا با استعانت از ذات عالم مطلق به شرح و تعلیق یکی از آثار ارزشمند ادبی ایشان یعنی: القصیده العلویه النحویه بپردازم.در این مقاله سعی بر آن است که سیری گذرا بر احوال و آثار علامه سید قطب الدین داشته باشیم.